Нашето сеќавање е како напуштена соба без ѕидови: темен простор низ кој едвај се проаѓа, купишта слики и фрагменти расфрлани насекаде, предмети и физиономии што со несигурен чекор ги заобиколувате… А, претрупаната соба, секогаш кога ќе ѕирнеме во неа, ги менува своите просторни својства, и секое наше движење го претвора во непознат ходник полн со блиски чувства и ситуации што ги чувствуваме како свои. И, сепак, во таа замрачена и прашна соба без ѕидови, во тој секогаш таинствен лабиринт, лежат расфрлани парчиња од нашето сопствено минато, практично се што знаеме за светот и себеси. Таа неуредна дробина е практично целото наше сопство, се што го чини нашиот идентитет и нашето Јас.
Оваа никогаш расчистена и проветрена просторија има непредвидлив табиет, непослушен и несоработлив, и може да се рече, дури, дека е секогаш во намќоресто и каприциозно расположение. Нема некој од нас што не го осетил инаетот на сопствената меморија, која – секогаш кога ќе посакаме јасно да евоцираме некое сеќавање – ни ја поттура злорадо својата празна запуштеност, некакви нејасни и замачкани претстави низ кои не остава да талкаме немоќни… А, кога ќе се откажеме од залудниот напор, или немаме воопшто намера да упаѓаме во таа намќореста дупка, од неа избиваат слики и емоции, цели ситуации, доживувања и таинствени но неприродно јасни сеќавања и асоцијации. Испаѓа, практично, дека целиот наш идентитет, сите сеќавања што не обликуваат како единственост, се само случајни фрагменти што по сопствен каприц се закачиле за нас, како густи и лепливи пајажини што сме ги собрале пробивајќи се низ запуштената соба на нашето секогаш непостоечко минато.
Бајковита среќа
Чувствениот полнеж на сеќавањата е уште помистериозно својство на собата без ѕидови: топли бранови на среќа можеме да чувствуваме низ сеќавањата на катастрофи, а меланхолична тага знае да не завитка иако низ главата ни извираат слики од ведри настани. Оваа противречност со фотографска острина ги краси моите сеќавања на катастрофалната скопска поплава, есента 1962 година. Иако јасно го паметам мазното, земјанокафено чудовиште, што тоа попладне се излеа од Градскиот парк и Илинденска, и бистро го евоцирам целиот филм во придушени тонови – лицата на комшиите, на сите возрасни од нашиот влез, искривени во ужас; калливата вода како се прелива низ влезот и понира во подрумите со разјарена сила што се заканува да ни ја урне и однесе целата зграда; иако, велам, живо ги евоцирам сликите на трагедијата, овие траорни слики не ми будат соодветни емоции, туку се чудно празни од чувства, како документарни, неми филмови.
Но, заедно со овие празни слики, ми надоаѓаат и сеќавањата на деновите што следеа – мемории преплавени со чувство на надреална, бајковита среќа! Всушност, што се случи: кога водата се повлече од улиците, пред очи ни се појави езеро – како од детските сказни! – вистинско езеро во дворот на Учителското школо, зашто еден век старата зграда Идадија лежеше на терен што е половина метар или повеќе под околните улици, па како беше ограден со силна ѕидана ограда, се претвори во градско езеро што држеше вода се до идната пролет. Сликата беше надреално убава: езерото мазно ко огледало, со дрвја што се рагрануваа и нагоре и надолу, а на средината на езерото – моќен дворец што лебди во просторот, со два спротивни крова и симетрично небо над него и долу, во езерскиот одраз. Езерото фати тенок мраз таа зима, и деновите – кога калта по улиците ја прекри девствена снежна белина – ние децата ги уживавме како да живееме во една од бајките со кои родителите тогаш ја хранеа нашата имагинација. Бранови од среќни чувства предизвикани од евокации на дамнешната катастрофа: толку неверојатен порој на сеќавања, што, помислувам, како да се чист плод на мојата имагинација, како ништо од тоа и да не се случило, како да сум го измислил и езерото и дрвјата и дворецот насадени во своите огледални одрази… и рипчињата што следната пролет ги фаќавме со раце, заробени во течната кал во која се претвори езерото.
Мемориски багаж
И, како што реков, овие противречни и непослушни сеќавања се вистинската содржина на нашата личност и на нашиот идентитет. Зашто, идентитетот не е одговор на прашањето кои сме, туку што сме – што носиме со себе. Поради тоа, не се работи воопшто за еден наш идентитет, ниту пак за нешто цврсто и трајно, што е подложно на куса и еднозначна дефиниција или свесна одлука. Тоа е меморискиот багаж што го носиме низ животот, секогаш променлив, дури каприциозен, зашто самиот се закачил за нас додека патуваме низ животната соба без ѕидови. А, ако една индивидуална идентитетска градба може да биде толку сложена, никогаш доречена и сосем ирационална, тогаш што се случува со колективната идентификација или химерата што толку лесно се нарекува национален идентитет?!
Е, сега, додека приказната за нашиот внатрешен идентитет е пресложена за една колумна, онаа што зборува за надворешниот идентитет – за сликата што другите ја имаат за нас – таа влегува најчесто во една реченица. Една слика, една личност или еден настан е доволен за целиот свет според него да не препознава како нација. Па така, додека ние упорно го држиме најголемиот споменик на Букефал на планетата, светот ќе не идентификува како кретени што во центарот на престолнината слават коњ како Татко на нацијата.
„Слободен печат“
