„Живеам сам во куќа од 100 квадрати“ – ми раскажува еден човек на возраст од околу 70 години во едно помало гратче во Вардарскиот регион. Ќерка му и синот се заминати во странство пред повеќе години. Еднаш бил во посета на ќерка му. Одушевен е како изгледа и како функционира Западот.
Душата го болела кога се изјаснувал како Бугарин, за неговите деца да земат бугарски пасош. Стечаец е. Бил на неколку стотини митинзи и протести на ВМРО-ДПМНЕ од првата година кога се формирала партијата, кон крајот на 80-те. Лежел на патот во близина на граничниот премин со Грција, бил во истиот шатор со Филип Петровски кога во 1997 година се протестираше против високото образование на албански јазик, го тепала полиција повеќе пати… Но, по толку години протести и борби, размислува и чувствува поинаку. Му порачува на лидерот на неговата партија за која дал голем дел од животот, да се вразуми и да ѝ помогне на Македонија да влезе во НАТО и ЕУ. Тешко му е без децата. Во еден миг, очите му се насолзија, а на лицето му видов болка.
По изминати неколку стотини километри на потегот од Скопје до Кавадарци и назад, по посетата на 6-7 гратчиња на тој потег, седам во нашата службена канта на тркала и ги прегледувам видео снимките од моите колешки и колеги. Во соседниот град, разговарале со еден повозрасен граѓанин. Одговара на прашањето дали има разлика меѓу патриотизмот и национализмот. Се смета за патриот. На разделба со мојата екипа, тој се растажува, затоа што „останавме без младите“, како што рече. На очите му појдоа солзи.
Го затворив лаптопот. Имаше уште десетина снимки во фолдерот. Решавам да ги гледам во друга прилика, да го конзумирам очајот на моите сограѓанки и сограѓани во делови, во помали порции. Ме погодија солзите на овие добри луѓе во поодминати години, нивната осаменост и болка по најмилите што се заминати в туѓина во потрага по подобар и подостоинствен живот.
На претходното патување низ Пелагонискиот регион, налетав на уште такви приказни. И таму, повозрасните раскажуваат како се изјасниле како Бугари, за да им помогнат на децата да добијат ЕУ пасоши. Но, имаше и поинаков вид „средби“. На неодамнешната посета на Битола кога тимот во кој бев јас правеше улична презентација на проектот за граѓанско новинарство, кај штандот застанаа и кратко се задржаа двајца битолчани во нивните рани триесетти години од животот. Едниот, повисок, со напумпани рамена и раце од претерано вежбање, бричен во главата, проследи неколку слајдови, по што ми дофрли нешто не многу артикулирано за продажбата на името. Потоа двајцата прснаа во смеа и брзо си заминаа, смеејќи се на глас.
Тогаш, се сетив на еден легендарна преписка на графити на поштата во Сараево во 1992 година. Некој напишал: „Ово је Србија!“. Под тој графит, некој одговорил: „Ово је пошта, будало!“ На сличен начин размислувал и оној што го преправил графитот на еден од ѕидовите кај ГТЦ. Остроумниот активист го преправил графитот „Смрт за Шиптарите“ во „Смрт за омразата“. Браво! Потпишувам со двете раце.
Овие денови, собираме пораки и мислења низ Македонија. Убаво е да се види дека најголем дел од луѓето низ нашата земја се добри и чесни луѓе, добронамерни и мудри. Страшно е тоа што помалите места се речиси празни. Млади нема. Заминати се. И заминуваат. Секој ден.
На таблата што ја поставуваме има разни пораки. Од „Името не го даваме“ и „Бојкотирам“, до цитати од кампањата „За европска Македонија“. Но, најсилен впечаток ми оставија две пораки. „Стоп за бугарски пасоши“ – порака што навидум нема врска со претстојниот референдум, но длабоко е поврзана со егзодусот на младите од Македонија. „Ако веќе мора да одиме во Европа во потрага по работа и посреќен живот, барем да одиме со македонски пасоши, како Македонци“ – ми вели авторот на пораката, малку помлад од мене, интелектуалец од Скопје.
Втората порака што сакам да ја споделам денеска е уште потажна. „Нека е и Северна, само леб да има“ – напиша една повозрасна граѓанка на таблата. Го уважувам и почитувам, но не сакам да го прифатам овој аргумент. И знам дека има повеќе и далеку подобри аргументи да се слушнат и разменат во овој процес. Но, морам простум да застанам пред осаменоста на луѓето, нивната тага по децата заминати на Запад. И нивната нескриена среќа што нивните деца, сепак, живеат живот далеку подобар од овој што го овозможи мојата генерација.
