Во последно време се пишуваат многу работи за доделувањето на автокефалија во Украина, а повеќето од тоа од страна на Руската Црква, која, како што изгледа, го има мобилизирано целиот свој комуникациски механизам, како би го убедила Православниот свет дека правото е на нејзина страна. Но, за жал, со целиот овој обид – би сакал да верувам дека тоа е ненамерно и неволно – се промовираат историски невистини и се изнесуваат лажни информации, кои објавуваат состојба на паника и реакција „со измама“, како што наведува 33 канон на светите Апостоли, пишува Епископ Макариј Христополски, помошен Епископ на Вселенскиот Патријарх, редовен професор на Критската Патријаршиска Академија.
Навистина, беше очекувано дека ќе има реакција од руска страна, па затоа сакам да верувам дека секој добронамерен човек, Православен или не, кој ги следи настаните, покажува потполно разбирање и целосно ја сфаќа „руската црковна дипломатија“, како што се вели, но тоа е една терминологија што јас лично имам проблем да ја прифатам, зашто во Православната Црква владее вистината, а не дипломатијата. Ако вистината е на твоја страна, нема апсолутно ништо од што би се плашел! Но, ако не е, тогаш, според народната, „казанот врие“ и може да поминат дури и цели триста години, но големото прелевање нема да го избегнеш.
Првото прашање кое се поставува во врска со украинската тема е: со кое право и врз основа на кои Свештени Канони денес Русија полага право на црковната и јурисдикциска зависност на Киевската Митрополија од неа?
Јурисдикцијата на секоја автокефална Црква (освен Древните Патријаршии и Кипарската Црква, чии граници се одредени од Вселенските Собори) е одредена и запишана во Томосот кој ѝ е доделен од Вселенската Патријаршија. Значи, ако ја видиме Хрисовулата која Московската Патријаршија ја добила во 1590 година од Цариград, ќе се увериме дека во нејзината јуриздикција не е вклучена Киевската Митрополија. Тоа што се кажува за 1030-годишна врска помеѓу Москва и Киев е аргумент кој најверојатно се вклучува во рамките на „руската црковна дипломатија“, но не е вистински случај – нешто што лесно се покажува од изворите.
Сепак, некој од современите истражувачи ќе ни рече: „да ги оставиме личните изјави на јерарсите, клириците, професорите и теолозите. Овде постојат документи“. И навистина, со придвижувањето на украинското прашање, сите бевме принудени да ги побараме овие „документи“, за да видиме кои информации ни се даваат согласно историскиот развој на Киевската Митрополија, главно после пучистичкото отцепување на Москва од Мајката Црква во 1448 и подоцнежното нејзино враќање во ред и канонско признавање како Патријаршија од Јеремија Цариградски.
Основниот архивски материјал кој постои се писмата на Вселенскиот Патријарх Дионисиј IV до царевите Јован и Петар и до Московскиот Патријарх Јоаким, од 1686 година. Овие писма се постојано употребувани од руска страна – и тоа може многу лесно да се заклучи со едно обично пребарување на интернет – како единствено пишано сведоштво за „подведување“ на Киевската Митрополија од Москва, и покрај тоа што во овие писма јасно станува збор за давање дозвола од страна на Цариградскиот Патријарх на Московскиот да го ракополага Киевскиот Митрополит. Во текстот карактеристично се забележува дека се дозволува: „во Светиот Дух возљубениот и многупосакуван брат и сослужител на нашето смирение [Московскиот Патријарх] да има дозвола да го ракополага Киевскиот Митрополит, според црковните одредби“.
Но, дури и во случај да ги прифатиме толкувањата на руската страна, за подведување, овие текстови поставуваат едно правило, кое претставува огромна пречка за каков бил разговор за територијално и административно отстапување на Киевската Митрополија за Руската Црква: „само едно да биде запазено: секој Митрополит Киевски, кога ќе го служи бескрвното и божествено тајноводство во своето владение, најнапред да го спомнува чесното име на секој Сесвет Вселенски Патријарх“.
Доделување на територијалната јурисдикција која не е придружена од спомнување на Епископот во чија епархија се доделува конкретната географска област, не постои во Православната Црква. И ова е основно црковно и канонско начело, за кое до ден денес не е направен ниту еден исклучок во двеилјадигодишното постоење на Православната Црква. Со други зборови, спомнувањето на името на Епископот претставува сведоштво на неговите црковни граници и неговата јурисдикција. Каде што канонски се спомнува Рускиот, таму сме во црковната територија на Русија, каде што канонски се спомнува Романскиот, таму се наоѓаме во јурисдикција на Романската Патријаршија, каде што се спомнува Цариградскиот, таму се наоѓаме на канонска територија на Цариградскиот итн.
Така значи, отстапувањето на конкретна територијална област на друг црковен ентитет се заверува со спомнувањето на Епископот, а не од верувањата и толкувањата што може секој да ги прави.
Ако Вселенската Патријаршија ја доделила – како што уверуваат некои наши руски браќа – територијалната администрација од Киевската Митрополија на Москва, тогаш текстовите ќе му дозволуваа на секој Киевски Митрополит да го спомнува Московскиот, а не Цариградскиот. Но, тоа не е случај. Напротив, се поставува како задолжително правило спомнувањето на Цариградскиот, нешто што сведочи дека не постои никакво отстапување на Киевската Митрополија на Москва, и покрај толкувањата што некои сакаат да ги направат денес.
Во овој контекст сфаќаме дека, не само што не се работи за мешање на Цариградскиот во Украина, туку, напротив, ќе треба црковно и канонски да се истражи зошто денес Киевскиот не го спомнува својот канонски Поглавар – Вселенскиот Патријарх. Зарем постои некое друго патријаршиско послание или синодска одлука со која Вселенскиот Патријарх се откажува од своите права врз Киевската Митрополија, дозволувајќи му на Киевскиот евхаристиски да го спомнува Рускиот?
Во секој случај, работите не се такви како што еднострано се претставуваат. Вселенската Патријаршија и Патријархот Вартоломеј, и покрај личните напади кои ги примаат, со изрази кои никако не прилега да се користат од црковни личности, не се неписмени по прашањата на Светите Канони и црковната историја. Во најмала рака е наивност некој да верува дека сите останати разбираат канонско право, еклисиологија, историја и се останато, освен Константинополската Црква.
Исто така, би било добро, сите што се занимаваме со црковни работи, главно во критични моменти за историјата, да се задржуваме на црковната аргументација. Закани, клевети, непристојни карактеризирања на личности, главно Епископи и Патријарси, или дури и пренебрегнување на вековни институции, не помагаат, не се наѕидателни и во секој случај не водат до решение. Дури и во нашите разлики треба да владее мирот Божји. Вселенската Патријаршија и искуство има и Каноните ги познава и има докажано дека знае да се справува со прашањата на Православната Црква. И ова ќе се покаже без сомнение уште еднаш, во конкретниов случај, во прашањето на Украина. Потребна е само многу молитва и малку трпение.
