Зошто во Македонија ништо не е возможно кога се работи за зачувување на културниот идентитет на земјата, а сѐ е возможно за тие што сакаат да се збогатат на најбрз начин, најчесто на сметка на другите? пишува Кица Колбе во новата колумна за Дојче Веле.
Мојот восхит за пазарите потекнува од детството во егејското гето, на крајот од Скопје. Моите баби одеа секој вторник и петок на пазар во Бит пазар. Во останатите денови одеа и на пазарот во Автокоманда. Тој, секако, беше помал, но и таму можеше да се купи зајре за денот. Кога мислам на пазарните денови од средината и крајот на педесеттите, секогаш во умот ми долетуваат заборавените зборови од костурскиот говор на моите егејски роднини. Зајре е таков збор. Го означува сето тоа што беше потребно да се зготви ручек. Ретко смеевме да одиме на пазар со нив и ние, внуците. Сепак, дури и кога само чекавме на нив да се вратат од пазарот, за нас децата пазарните денови беа слични на празник. Прво, заради ритуалот на подготовката за одењето на пазар. Моите егејски баби на пазар одеа со „малафти”. Така ги викаа големите кошници, во кои положуваа бели „ризи”. На пазарот остануваа речиси целиот ден. Така ни се чинеше нам, на децата, додека чекавме да се вратат. Нема потешка работа за децата од чекањето. Тогаш времето навистина застанува. Запаметив дека бабите се појавуваа на патот, клатејќи се со тешките „малафти” во рацете како претоварени црни бродови, дури на зајдисонце. Веќе тој факт за мене од пазарниот ден правеше магичен настан. Си замислував дека таму, на тој Бит пазар, мора да има чудесни нешта од сите краишта на светот. Затоа моите баби таму го губеа чувството за време, остануваа цел ден и забораваа дека ние ги чекаме. Во „малафтите” покриени со белата риза бабите носеа само дел од волшебното богатство на најголемиот скопски пазар. Првите цреши или првото грозје, леблебија и локум, „стафида”, како што го викаа сувото грозје, секакви видови мирудии и пипер, урми и суви смокви, сушени солени цирони или свежа риба, донесена од Охрид и Струга.
Таа се купуваше на Бит пазар особено за зимскиот „Свети Никола”. Онака, како што мојата прабаба Софка Шарина, чија семејна слава бил токму празникот Св. Никола, и дома, во Егејска Македонија, одела ден пред празникот на пазарот во Костур. И купувала риба од Костурското езеро. Така таа и во Скопје одеше на Бит пазар да купи риба. Потоа ни раскажуваше дека рибата на Бит пазар била изложена во големите плетени кошови. И дека имало секакви видови риба. Чија кожа се преобразувала под студеното зимско сонце во синосиво сребро. Тие чудесни кошови ги видов само еднаш. Кога во една зима имав ангина, а мајка ми ме однесе со автобус во амбулантата на Бит пазар. На враќање купивме риба со црвени перки. Навистина рибите лежеа како мало сребрено море во големиот кош. Уште ја паметам нивната студеникаво свежа миризба на вода и земја. Во петок и среда се готвеше риба. Моите егејски роднини и во бегалскиот живот не ја заборавија силата на ритуалите. Тогаш мене, на детето, не ми беше јасно колку значајно беше нивното чувство за ритуалите токму во бегалскиот живот, во кој владееја незаштитеноста и откорнатоста. А ритуалите внесуваа ред во животот. И токму затоа, во таа состојба на „никадеприпадност” на бегалците, моите мудри баби се однесуваа во Скопје како да беа уште во Бапчор и уште да одеа секој вторник и петок на пазарот во Костур.
Токму прабаба ми беше таа која првпат ме поведе со себе на пазарот во Бит пазар. Уште не бев тргнала во училиште, кога првпат ја придружував на патот до пазарот. Таа имаше „ципа” на очите, како што самата велеше. Имаше катаракт и не нѐ гледаше добро. За да не заталка или, не дај Боже, да падне некаде, мораше некој да ја придружува. Ми беше речено дека јас треба да ја водам по патот. Кој, патем, тогаш ми беше целосно непознат. А, всушност, прабаба ми не се однесуваше како некој што не гледа и не го знае патот. Повеќе таа постојано ме водеше за рака, отколку што јас можев да ја водам неа. Само што беше важно да не е сама. За секој случај. Кога стигнавме на пазарот, прво ме исплаши џагорот и силната врева. Сетилата ми ги обзеде виор од миризби и зад нив скриени непознати вкусови. Паметам, беше рана есен. Сиот пазар беше преполн со дуњи, мушмули, доцни дињи и зрело, благо грозје врз кое се лепеа безброј оси. Прабаба ми застануваше крај секоја тезга. И разговараше со продавачите. Но, неретко и со купувачите. Таа не беше единствената старица застаната крај тезгата во благ разговор со целосно непознати луѓе. Често се случуваше да сретнеме и некој егејски роднина. Тогаш бабите застануваа во некое мирно катче од пазарот. И си муабетеа долго за секојдневните нешта. Се држев за „прегачот” на баба ми. И ги слушав. И се исчудував на шаренилото од луѓе, од разноразни „малафти” и кошници. Се восхитував на шарено украсената облека на некои жени. Подоцна дознав дека таа облека била традиционалната носија од некои македонски села. Тогаш уште многу селанки доаѓаа во градот облечени во традиционална носија. Само тоа беше доволно Бит пазар да ми заличи како глетка од приказните од „Илјада и една ноќ”. Во исто време насетував дека пазарите се најважното место во еден град. Тие се утробата на градот, си велев. Оти каде поинаку би можело да се збере толку храна и зеленчук, како на скопските пазари?
