Минатиот викенд беше обележан со уште еден бран антивладини протести во Србија, Црна Гора и во Албанија, каде што десетици илјади луѓе излегоа на улиците. Така почнува анализата на Веско Гарчевич, професор по меѓународни односи и дипломатија на Универзитетот во Бостон, на веб-страницата „The Globe Post“ за протестите што ги опфатија балканските земји во последните месеци и недели.
Протестирајќи против авторитарната власт, корупцијата на владејачката елита, која е карактеристична за регионот, партикратијата и влошената економска ситуација, Србите демонстрираат со месеци, додека во Црна Гора и во Албанија демонстрантите се на улиците само неколку недели.
Иако повеќето демонстранти во трите балкански држави го покажуваат своето растечко незадоволство кон оние кои се на власт и покажуваат силна желба за општа промена, демонстрациите не можат да бидат ставени под заеднички именител.
Граѓанските немири почнаа прво во Република Српска, српската автономна област во Босна и Херцеговина. Случајот со ученикот кој почина по можна полициска бруталност предизвика незадоволство кај луѓето. По неколку недели, властите ги забранија протестите и ги уапсија организаторите.
Во Албанија, немирите ги организира опозициската партија, чија дневна политичка агенда е да повикува на нови избори и да ја доведе својата партија на власт. Во Србија, антивладините митинзи предизвикани од тепањето на лидерот на опозицијата се мешавина на граѓански активизам и политички инженеринг. Во меѓувреме, во Црна Гора, граѓанската непослушност беше поттикната од корупциски скандали во кои беа вклучени високи функционери од владејачката партија.
Протестите се мирни и граѓанските групи ја држат националистички настроената опозиција настрана – барем засега.
Глад за демократски реформи
Иако мотивите на повеќето демонстранти се јасни и решителни, тоа не гарантира промени кон подобро. Северна Македонија, која по неколкумесечни демонстрации изврши притисок врз својата влада за решавање на долготрајниот спор за името со Грција, претставува ветувачки и инспиративен пример.
Но, едно пореалистично набљудување би ја опишало Северна Македонија како исклучок во регионот. Од друга страна, промената на власта не мора да води до поголема одговорност. Србија е доказ за тоа, како и Албанија, каде што ниту Социјалдемократската партија што е на власт ниту опозициската Демократска партија не го постигнаа тоа што го сакаат граѓаните: ефективни демократски реформи.
Црна Гора, каде што една политичката партија е на власт со децении, често се претставува како партикратија, каде што границата меѓу државата и владејачката партија е нејасна. Во исто време, земјата постигна напредок во процесот на пристапување во ЕУ и беше пофалена од Брисел како регионален водач. Сепак, тоа повеќе е поврзано со (не)способноста на остатокот од регионот да се реформира, отколку со очигледниот напредок на Црна Гора.
Улогата на опозициските партии
Оние кои се на власт носат најголема одговорност за социјалните реформи, но не се единствената причина за бавниот развој на демократијата. Еден преглед на опозициските партии во Србија и во Црна Гора отвора прашања за нивниот демократски потенцијал.
Политичкиот профил на „Сојуз за Србија”, кои стојат зад протестите во земјата, е нејасен. Тоа е мешавина од неколку умерени политички партии, кои сочинуваат тивко малцинство. Политичкиот манифест на Сојузот е ветувачки во некои односи, бидејќи инсистира на демократија, слободни медиуми и слободни избори. Тој, сепак, е многу нејасен кога станува збор за членството на Србија во ЕУ, како и за соработката со Москва и регионалната политика. Во однос на Косово, Сојузот е потврд од сегашната Влада. Загрижувачки е што во „Сојузот за Србија“ е и екстремно десничарското, шовинистичко движење „Двери“, кое парадира со антиевропски, православно-конзервативни позиции.
Црна Гора нуди повеќе или помалку иста слика со некои нови позитивни нијанси.
Една од најголемите опозициски партии, Демократски фронт, која се смета за клучен сојузник на Кремљ во земјата, сочувствува со континуираните протести во Црна Гора, но се противи на слични настани во соседна Србија. Еден од лидерите на фронтот неодамна се приклучи на анти ЕУ „Движењето“ на Стив Банон.
Ниту еден од опозициските лидери од Црна Гора или од Србија не го осуди јавно неодамнешното собирање на облечените во црно приврзаници на ултранационалистичкото српско четничко движење. На митинг во Вишеград, Босна и Херцеговина, овие националисти испеаја „реката Дрина повторно ќе биде окрвавена“. Дрина ја претставува границата меѓу Србија и Босна, а Вишеград е местото каде што во 1992 година беа убиени муслиманите, на почетокот на војната во Босна.
Во регион што страдаше од крвав меѓуетнички конфликт, секоја политичка група што сака да живее според својот прокламиран граѓански профил и промовира толеранција мора да се дистанцира од приврзаниците на омразата и етничкото насилство.
ЕУ: „Не на Балканската пролет“
Клучниот надворешен учесник – Европската Унија – е неактивна и не сака да застане зад демонстрантите.
„Не на Балканската пролет“ беше една од првите реакции на Брисел на протестите. Во екот на сагата Брегзит, неколку месеци пред европските избори и оптоварени со сопствениот популизам и национализам, последното нешто што Брисел го сака е нестабилност на Балканот.
Избегнувањето конфликти со ЕУ ретко ги поддржува вонинституционалните форми на политичка борба, а денес – повеќе од кога било.
Москва, друг надворешен актер, внимателно ги следи настаните, поддржувајќи ги своите играчи во оваа игра. Во Србија, тие немаат што да изгубат, додека во Црна Гора имаат потенцијал за голема добивка.
По неколкумесечни демонстрации, логичното прашање е: што е следно?
Протестите лесно може да се радикализираат, како што се случи минатата недела во Србија и во Албанија. Демонстрациите може да бидат киднапирани од страна на националистичката опозиција, што ќе го направи Кремљ среќен. Ниту еден од горенаведените не е рецепт за успех.
Освен Албанија, каде што постои можност за предвремени избори на хоризонтот, има малку знаци дека амбициозните политички барања на демонстрантите ќе бидат земени предвид. Владите во регионот сметаат дека времето е нивниот најмоќен сојузник. Без да бидат под притисок, тие веруваат дека уличната енергија ќе згасне. Ете затоа Балканот доживува сличен образец повторно и повторно. На секои неколку години граѓаните излегуваат на улиците за да го изразат своето незадоволство од корумпираните политичари, но по некое време енергијата исчезнува и земјите се враќаат кон старите шеми.
Во оваа политичка равенка, за да добиете билет за демократско патување, треба Брисел да биде на ваша страна. Сепак, се чини дека ЕУ не е подготвена или едноставно има други приоритети.
