Слободата на изразување, како едно од основните човекови права, доживеа апсолутна примена само со масовното појавување на Интернет и социјалните мрежи. Поради бројните придобивки, социјалните мрежи станаа основа плодно тло за говор на омраза, особено меѓу навивачите.
Точно е дека навивачите на спротивставените клубови никогаш не умирале од љубов едни кон други, но денес хулиганството се пресели од трибините и спортските терени во еден онлајн свет каде е невозможно да се контролира.
– Мора да се има предвид дека во денешниот свет, апсолутно сè се пресели на Интернет, така што не треба да изненадува и тој однос меѓу навивачите. Сè е појасно и повидливо на Интернет, а однесувањето т.е воспитувањето останува исто. Така вреѓањето од улиците или трибините, се пренесува на Интернет – вели дигиталниот и маркетинг експерт Маријан Палиќ.
Основата за нетолеранција во навивачките групи е во традицијата на поддршка на одреден клуб. Сепак, честопати кај поединци поддршката за некој сакан клуб се претвора во омраза кон сите други клубови, особено ривалските клубови.
– Во сето ова се вклучени голем број предрасуди кон соперничките тимови, а честопати се издвојуваат предрасуди по локална, регионална, национална и верска основа. Значи, во коренот на нетолеранцијата се предрасудени ставови што се мешаат со емоцијата на омраза што може да ескалира во одредени одлики на насилничко однесување. Полигонот на навивачки групи често се користи и за одредени кривични дела, како и за политички промоции и презентирање на социо-политички погледи на одредени групи – истакнува психологот на фудбалскиот клуб Сараево Ремзија Шетиќ.
Речникот на улицата
Најпопуларната социјална мрежа Фејсбук има над 800 милиони активни корисници, и токму тука се манифестираат најразновидните форми на дискриминација, национализам, расизам, ксенофобија, па дури и фашизам кога станува збор за ривалските навивачки групи.
– За среќа, нетолеранцијата на социјалните мрежи е помалку опасна од онаа изразена од навивачките групи на стадионите и улиците на градовите во БиХ. Ќе се сетиме на некои несреќни настани и смртни случаи што сè уште не се решени, што ги одрзува нашите севкупни социјални прилики. Тоа е многу опасно и ова е простор за манипулација и влијание на јавното мислење на негативен начин. Кога ќе дојдеме до тоа ниво, веќе нема што да се зборува за спортот – рече Сетиќ.
Вокабуларот на улицата и вокабуларот на толпата станаа секојдневна рутина за примитивни навивачи, кои наместо здраво спортско ривалство, пропагираат етнонационална политика. Наместо да го поддржуваат својот клуб со своите објави, без да се навредува некој кој има поинакви симпатии, во формираните јавни или тајни навивачки групи се објавуваат хулигани, кружат фотографии со брутални пораки и пеколни планови за нереди и се создава атмосфера на линч.
– Говорот на омраза промовиран од одредени навивачки групи е феномен што треба да се санкционира, но генерално имаме премногу говор на омраза во општеството кој не се казнува. Имате високопозиционирани лица кои континуирано неказнето изнесуваат предрасудни ставови и говор на омраза кон одредени групи – додава Шетиќ.
Сепак, на овие простори секогаш се подготвувале шеги кои одрзувале здраво спортско ривалство. Сè уште постојат убави, духовите и благородни шеги на сметка на ривалите, кои честопати добро ги прифаќаат дури и навивачите на спротивниот клуб.
– Тоа е добро и тоа ни треба повеќе. Исто така, навистина ми се допаѓаат првите имиња за фановите, на пр. „Питари“ и „Кошпицари“. Токму овие имиња го отсликуваат нашиот дух, можете да видите каков е фокусот со самото име, додека денешните имиња на групите и подгрупите рефлектираат нешто друго. Затоа, сите што сме во спортот треба на кој било начин да го вратиме тој здрав дух на ривалство што не мора да има негативна конотација. Кога имате една клима на позитивен конкурентен дух, тогаш можете да се развивате и напредувате – вели Шетиќ.
Одраз на култура
Фудбалерите на Хајдук неодамна, неочекувано, испаднаа во првото коло од Лигата на Европа. Малтешката Гзира Јунајтед приреди сензација на Пољуд и успеа да направи пресврт вреден за преминување во следното коло. Тогаш, на социјалните мрежи можеа да се прочитаат многу вкусни шеги на сметка на сплитскиот клуб.
– Познавам многу навивачи на Хајдук, кои мирно го прифатија поразот и шегата. Од друга страна, на навредувањето не му е место ниту на улица, ниту на терен или на интернет. Тешко ќе се влијае на ова однесување, бидејќи Интернетот е само одраз на културата и начинот на кој комуницира самото општество. На Интернетот станува сè понагласено и останува напишано засекогаш – рече Палиќ.
Колку одредени ставови ќе влијаат на самите играчи, зависи најмногу од нивната психичка структура и вклученост во такви процеси.
– Мојот совет до секој спортист, особено фудбалерите со кои работам, е да се дистанцираат од социјалните мрежи, форуми и слично. Воопшто не е добро тоа да читате, затоа што никогаш не знаете каква трага ќе остави прочитаното на вашата свест и како тоа ќе влијае на вашите спортски перформанси – вели Сетиќ.
Додека одговорноста за говорот на омраза на трибините лежи на управите на клубовите, во моментов не постојат санкции за оние кои користат говор на омраза на социјалните мрежи. Сепак, оние што пишуваат или се закануваат на социјалните медиуми треба внимателно да размислат за своите активности.
– Токму оние што пишуваат грди работи или се закануваат на Интернет би требало да размислат двапати, затоа што за неколку години може да се случи да не добијат работа, само врз основа на коментар, што во моментот им е ирелевантен – истакнува Палиќ.
Самокритичност на поединци
Поради сето наведено, можеме да заклучиме дека во нашето општество, честопати недостасува самокритика кај поединци по која било основа. Затоа, неопходно е континуирано да се работи на подигање на свеста на поединците за деструктивноста на нивното однесување и развој на позитивни ставови.
Образованието и спортските федерации се на потег, кои можат да направат многу повеќе за да се донесе подобра соработка помеѓу спортските колективи и навивачките групи за да се запре деструктивното дејствување.
– Ние како општество, особено државните структури на сите нивоа, немаме механизми за заштита, или ако имаме, тие се слабо искористени. Затоа е неопходно сите да размислиме малку за последиците што ќе ги предизвикаме со зборовите што ги презентираме пред да изразиме став, поддршка или одобрување на одреден феномен. Омразата може да се запре само со промена на ставовите, отворање на комуникација и позитивно претставување на одредени социјални групи. Не смееме да дозволиме практичноста на социјалните мрежи да биде полигон за искажување предрасуди, дискриминаторски и деструктивни ставови – заклучува Шетиќ.
