Паушална и повисока проценета вредност на имотoт од реалната пазарна вредност, што влијае на висината на данокот што го плаќаат, е една од поплаките што ги изнеле граѓаните во неодамна објавената анализа за администрирање на даноците во град Скопје.
Решение на таквите проблеми експертите и институциите гледаат во поедноставување на постојната или подготовка на нова методологијата за утврдување на пазарната вредност, спроведување масовна проценка од страна на Агенцијата за катастар на невдижности за тоа да биде основа за пресметка на висината на даноците на имот. Се препорачува и вклучување независни проценители, особено во случаи на жалбена постапка и реевалуација на вредноста на имотот, по примерот на европските држави.
Официјалните податоци покажуваат дека стапките на данокот на имот во Македонија се ниски во споредба со другите европски земји, но, граѓаните во анкетата спроведена за потребите на анализата наведуваат дека се незадоволни од износот што го плаќаат. Мнозинството од анкетираните не се согласуваат дека износот што го плаќаат за данок на имот односно за данок на наследство и подарок е разумен и правичен.
Сегашната методолгија сложена, наесен проценки со нова
Како даночна основа во Македонија се зема пазарната вредност на недвижниот имот која се пресметува согласно Методологијата за одредување пазарна вредност. Според анкетата, 70 проценти од испитаниците изјавиле дека не се запозанени со Методологијата. Од оние кои рекле дека се запознаени, две третини сметат дека даночната администрација на град Скопје не ја оценува реално вредноста на нивниот недвижен имот. Иако зема предвид повеќе аспекти, Методологијата не става акцент на географската локација на сопственоста при одредување на цената, што е најзаначен критериум во најголем дел од развиените држави.
– Методологијата за проценка на недвижностите е доста сложена и најчесто не се излегува на терен за да се направи проценка. Со методолгијата се бара да се излезе на терен, но општините немаат доволно ресурси да го остварат тоа и да ги покријат сите имоти. Потребно е нејзино поедноставување и обезбедување како општините можат да вршат увид на терен. Тоа најдобро би било да се направи во кооординација со Катастарот преку масовната проценка – смета Александар Николов, извршен директор на Асоцијацијата за развојни иницијативи „Зенит“, вклучена во подготовката на анализата.
Промени на состојбите се очекуваат со новиот закон за проценка на кој работи Министерството за правда и завршувањето на изработката на новата методологија на која работи Министерството за транспорт и врски.
– Во Министерството за транспорт и врски во тек е постапка за изработка на методологија за проценка на пазарна вредност и недвижен имот, а во тек е и усогласување на литературата за полагање на испитите за проценувачи на недвижен имот и моторни возила. Очекуваме некаде во септември да биде донесена методологијата за да може да почнат обуките и испитите за проценувачите – велат за МИА од Министерството за транспорт и врски.
Висината на данокот да се одредува со масовна проценка
За да може да се изврши масовната проценка која би била корисна во пореална проценка на имотот Агенцијата за катастар на недвижности досега воспостави Регистар на цени и закупнини. Во него се евидентираат сите трансакции со недвижности, вклучително и постигнатите цени, како и други податоци од изјавите кои ги даваат продавачите или закуподавците на недвижности заверени на нотар. Досега се собрани податоци од околу 70.000 трансакции за продажба на невдижности. Тие податоци треба да послужат како основа за масовна проценка. Во Катастарот треба да функцинираат и одделение за анализа на пазарот на недвижности кое треба да ги следи трендовите на пазарот и да дава придонес во формирање на методологијата по која ќе се спроведува масовната проценка, како и одделение за масовна проценка.
Како што е наведено во анализата, масовните процени имаат потенцијал да бидат користени за многу цели, а пред се, за одредување на висината на данокот на имот и данокот на промет со недвижности. Податоците од регистарот и проценката можат да бидат репер за проценка на праведноста на надомест за стекнување или исправност на декларираната цена за трансакција на имот.
Во Европа масовната проценка е процес кој се спроведува на одреден временски интервал и исто така се користи за даночни цели. Постојат држави кои наметнуваат значајни разлики во висината на данокот за да се дестимулира миграцијата кон големите градови и да се ублажи нерамномерниот регионален развој, што се смета дека може да претставува соодветен пристап и за Скопје.
Даноците за имот причини и за присилна наплата
При администрирањето со даноците граѓаните како проблеми ги наведуваат и присилните наплати, издавањето двојни решенија за данок на имот, за починати лица и за поранешни сопственици на одредена недвижност, недоставување решенија за данок на имот.
При присилната наплата, како сериозен проблем се посочуваат и низата банкарски провизии што се наплаќаат од граѓаните за извршување на решенијата за присилна наплата. Висината на овие провизии некогаш го надминува и изност на даночниот долг. На пример, за извршување решенија за присилна наплата висината на банкарската провизија се движи меѓу 600 и 1.500 денари, за делумно извршување решение од 50 до 400, при блокирање и деблокирање сметка од 200 до 500, а за издавање податоци за присилна наплата од 50 до 500 денари.
За надминување на состојбите се бараат измени на законите за даноци на имот и за даночна постапка, како и дополнително екипирање на општинските администрации, со што бенефит ќе имаат не само граѓаните со подобри услуги, туку и буџетите на општините.
Дел од општините не утврдуваат или не наплаќаат данок на имот
Зоран Билбиловски, државен советник кај Народниот правобранител, појаснува дека граѓаните најмногу се обраќаат до Омбдусманот за утврдување на наплатата на данокот на имот, а одреден дел и за останатите даноци, пред се, за данокот на промет на недвижности.
Општините, вели тој, не се свесни каква можност им се даде со администрирањето и наплатата на овие даноци, а се уште постојат општини кои воопшто не го утврдуваат, а некаде каде се утврдува пак не се води постапка за наплата.
– Најмногу обраќања има од Скопје, Битола, Куманово, но постојат и градови каде нема претставки, што било симптоматично и кога ќе сме извршеле проверка ќе сме виделе дека или воопшто некаде нема организациска единици и не се внесуваат податоците ниту пак се наплаќа или се уште она што е забележливо, а што доведува до одредена селективност и нееднаквост на граѓаните а тоа еопфатот на сите лица со утврдување ваков данок бидејќи, исто така, постојат и цели делови од градови или населби кои, иако по сила на закон, треба да бидат обврзници, не се тоа – вели Билбиловски.
Одреден број луѓе, укажува, се уште водат управни постапки за објекти прогласени за споменици на култура во однос на ослободување од данок, а во минатото проблематично и штетно за граѓаните беше кампањското доставување решенија, со ангажирање приватни субјект, задолжувањето во Скопје со двеон данок со една пропорционална и една дополнителна стапка, што веќе не се практикува. Проблем што трае со години е и за ослободувањето од данок ако градежното земјиште се користи за земјоделски цели.
– Тоа да го докаже одреден граѓанин буквално мора да помине низ голгота бидејќи ако отиде во град Скопје ќе го упатат ако земјиштето е на територија на општина Аеродром да оди таму. И тоа во ред, но ако таму има Комисија, а најчесто се случуваше градоначалникот да не формирал комисија, или во одредени општини еве на пример Шуто Оризари и ден денес не знаат дека такво нешто има. Не е проблем да има една комисија на пример на град Скопје па и со увид сами да утврдат дека е земјоделско, а каде градежно змејиштето, што во денешно време може да се направи и сателетиски и секако – смета Билбиловски.
Раскажува и за примери кога по можностите за приватизација, односно откуп на земјиштето, граѓаните за 300 до 400 метри квадратни дворно место добиле износ за годишен данок на имот од 8.000, 10.000, 16.000 денари. Тоа, истакнува, е прашање што државата треба нормативно да го размисли бидејќи сега луѓето и ни поднесуваат барање затоа што некој со минимална пензија од 10.000 денари не може да плаќа 20.000 денари бидејќи му утврдиле таква пазарна вредност.
Билбиловски алармира и за проблеми на граѓаните со присилната наплата особено за корисниците на социјална помош, а, како што вели, отворено е прашањето дали таа категорија треба да плаќа данок.
– Дали град Скопје или која било општина само со еден клик не може да се врзе со Центарот за социјални работи и Министерството за труд и социјална политика за веднаш да види дека некој е корисник на социјална парична помош. Така овие лица нема да одат од шалтер на шалтер, од банката да дознаат дека се со блокирани сметки и на крај најтрагичното за 1.500 денари за данок на имот да платат уште можеби 5.000 денари за одблокирање – вели Билбиловски.
Народниот правобранител во годишниот извештај за 2017 година наведува дека поднел повторена иницијатива до Владата за изменување и дополнување на Законот за даночната постапка и Законот за даноците на имот. Правобранителот утврдил дека во постапката за присилна наплата на даноци од банкарски сметки на физчки лица, согласно решенијата за присилна наплата издадени од Управата за јавни приходи или локални самоуправи, деловните банки го одземаат целиот износ што физичките лица го примаат како плата, пензија и социјална заштита. Тоа е спротивно на Законот за даноците на имот што предводува присилната наплата да не зафати барем две третини од личните примања и примањата врз основа ма социјалното осоигурување, а слично ограничување е пропишано и со Законот за даночната постапка.
Со Иницијативата на правобранителот се бара воведување законски одредби согласно кои Управата за јавни приходи и локалните самоуправи задолжително треба да ги изготвуваат решенијата за присилна наплата од физички лица со почитување на ограничувањата од тие закони.
Намалени постапките во Управниот суд
Податоците на институциите покажуваат дека граѓаните кои имаат проблеми со даноците на имот, одбегнуваат да одат на суд, за разлика од периодот во кој имаа право на жалба до второстепената комисија во Министерството за финансии до 2015. Таа можност е укината и единствената опција е обраќање со тужба во Управниот суд. Оттогаш бројот на покренати постапки од граѓаните за даноци по тој основ се намали за 30 пати, односно од 1590 регистрирани жалби до МФ во 2014 на 54 тужби пред Управниот суд во 2017 година.
– Апелирам до претставниците на општините секогаш да се води сметка за интересот на граѓаните во смисла и на почитување на достава и почитување на процедура бидејќи се смени жалбената постапката. Веќе нема жалба во второстепената Комисија во Министерството за финансии, и предметите да одат во Управен суд. Со самата судска такса граѓаните се изложуваат на трошоци. Воедно Управниот суд ги бара списите од предметите, а тие знаат и со години да не бидат доставени, што е факт без исклучок. На крај Управниот суд по две или три години ќе донесе одлука без списи, ја уважува, не можел да испита, а граѓанинот не добива ништо. Ќе се донесе одлука, но ќе биде само препишана, се се повторува и се влегува во лавиринт – вели Билбиловски.
Од град Скопје се согласуваат дека Методологијата за проценка на пазарната вредност донесена од Влада на РМ проценката на пазарната вредност и Законот за даноците на имот се застарени и мора да трпат соодветни промени, поради што, како што истакнуваат, поднеле Предлог – иницијатива за нивна измена и дололнување, во интерес на даночните обврзници.
Како што велат за МИА од град Скопје, во однос на поплаките на граѓаните согласно Законот, самите даночни обврзници треба да достават даночна пријава/одјава или за која било друга промена што се однесува на нивниот недвижен имот треба да ја пријават на шалтерите во барака 16, бидејќи град Скопје располага со голема база на податоци на правни и физички лица и без доставување на сооодветна документација на која се повикуваат даночните обврзници неможе да се видат истите.
– За жал не сме институционално поврзани иако се прават напори тој проблем да се надмине. Од тие причини во секое време може да дојдат да пријават проблем, како на шалтерите во Град Скопје така и на сајтот на Град Скопје. Исто така се воведоа два работни дена и тоа вторник и петок за консултации со правниците кои постапуваат по барањата и по молбите на даночните обвзници – укажуваат од град Скопје.
Во 2017 година наплатата на данокот на имот согласно изготвените и доставените решенија во град Скопје изнесува 83 проценти. Даноците на имот учествуваат со 15 проценти во вкупните приходи на град Скопје и бележат благ пораст споредено со последните две години.
Лидија Велковска
