Родителите можат да бидат мирни. Детето нема да падне од велосипедот, нема да биде погодено од пијан возач, ниту пак киднапирано од некој перверзен човек. И пријатното е споено со корисното – додека се на интернет, каде што уживаат во виртуелната реалност, тие дури можат да научат нешто, ако ништо друго, по некој збор од англискиот јазик или да станат основа за кариера на иден компјутерски експерт.
Колку родители го прават тоа? Според достапните податоци, премногу.
Колкумина се подготвени да го препуштат своето дете на шармот на Интернетот, уште колкумина се потполно несвесни за тоа на какви ризици оваа форма на однесување ги излага нивните потомци.
А податоците се вознемирувачки. Според анализата на организацијата Save the Children, дури 74 проценти од децата на седум години користат интернет, 71 процент од оние на возраст од девет или десет години имаат профили на социјални мрежи (иако се забранети од овие мрежи), додека дури 96 отсто од децата оставаат лични информации на профилите кои се достапни на Интернет.
Вџашувачки податоци
Понатаму, речиси половина од децата добиле пораки од непознати лица (49 проценти), 43 проценти прифатиле пријателства со нив и што е најшокантно, 11 проценти се согласиле со нив да се сретнат во живо!
Навистина, вџашувачки податоци, за кои, ќе се согласите, заслужен е и фактот што 48 проценти од родителите не го контролираат однесувањето на децата на интернет, додека 72 проценти од децата сметаат дека нивните родители го знаат само она што тие им го кажуваат.
И како да се бориме против тоа и против ситуацијата што таквата детска љубопитност и незаинтересираноста на родителите даваат резултат од кој се крева косата на главата?
Одговорот на ова прашање се обиде да го пронајде Центарот за безбеден интернет во Босна и Херцеговина, кој Канцеларијата на Меѓународниот форум за солидарност ЕМАМАС го отвори во соработка со УНИЦЕФ и организацијата „Save the children“ во БиХ, под слоганот „Сурфај бесплатно”.
Според, менаџерка Амела Ефендиќ, Центарот е наменет првенствено за деца и родители, бидејќи „сакаме да им објасниме на децата дека интернетот е забавен, образовен, корисен, но дека треба да научат како да се заштитат од несоодветни содржини на Интернет”.
– Меѓународниот форум ЕМАМАС уште во 2010 година воспостави СОС линијата за известување за несоодветни содржини на Интернет и е членка на Светската асоцијација која се занимава со ова. Ние не откривме топла вода, затоа што одамна луѓето сфатија дека развојот на технологијата е проследен со зголемен ризик за децата. Колку што е корисен Интернетот, толку е и подложен на злоупотреби – од кражба, сексуална експлоатација на деца, а ова последното е најзагрижувачки за нас – вели таа.
Децата се информатички пописмени од родителите
Злоупотребата на децата преку информатички и комуникациски технологии, како глобална криминална активност, најчесто се практикува и се шири преку Интернет и е една од пошироките форми на сексуална злоупотреба на деца и малолетници во современото општество.
Целта на иницијативата е да се спречи насилството врз децата во дигиталната средина преку поддршка на властите, институциите и професионалците во Босна и Херцеговина за подобрување или развивање на нови механизми за работа.
Една од задачите на Центарот е да ги советува и едуцира родителите, кои во голем број случаи не се запознаени со начинот на кој функционираат социјалните медиуми и медиумите. На родителите им се дава советодавна помош, а на наставниците и децата и директна помош ако детето се чувствува загрозено во онлајн-опкружувањето.
– Децата се, всушност, информатички пописмени од нивните родители. Ова е случај насекаде, па и кај нас. Наш најголем предизвик е, всушност, како да ги едуцираме родителите, но исто така повикуваме на системски решенија за борба против овој проблем. Родителите не се свесни за грешките што ги прават. Кога бевме деца, родителите не можеа да нѐ внесат во куќата, и сега, не можат да ги истераат од неа. Несвесно, родителите дури и ја охрабруваат таквата пракса. Тие сметаат дека ако детето е на компјутер, тоа е безбедно и не се свесни дека состанок на детето со непознато лице во реалниот свет може да е резултат на комуникацијата со тоа лице во дигиталната средина, односно виртуелниот свет. Едноставно, многу родители не знаат како да ги заштитат децата во тие случаи, а нивните повреди не мора да се само физички, туку и емотивни, кои тешко се лекуваат – вели Ефендиќ.
Оваа година, Центарот евидентираше повеќе од 148 пријави, а функционира многу едноставно. Додека Информативниот центар обезбедува информации за децата и родителите и за општата јавност за безбедноста во дигиталната средина, Helpline нуди бесплатна телефонска линија за совети и поддршка на жртвите и роднините. Хотлајнот служи како SOS онлајн линија за директно пријавување на несоодветни содржини кои претставуваат закана за децата.
Продолена рака на полицијата
Она што вреди да се истакне е дека апликацијата испратена преку Hotline се обработува многу брзо. Причината за ова е членството на EMMAUS во меѓународната организација СОС линија за пријавување на несоодветни содржини INHOPE, преку кои апликациите веднаш се администрираат, категоризирани, се доставуваат до надлежната полиција, но и веднаш се пренасочуваат до партнерската SOS линија во земјата каде се наоѓа серверот со спорна содржина, и во соработка со нивните полициски агенции и ИСП провајдери, се симнуваат содржините од Интернет во рок од 1-3 дена, а најдоцна за седум дена.
Доволно е на тој линк да се испрати адресата од страницата со несоодветна содржина.
– Се работи за онлајн пријава за онлајн насилство, и тоа секаков вид злоупотреба, насилство, порнографска содржина во која се вклучени деца … Нашиот администратор ја прима пријавата, ја издвојува пријавата за случаи на детска порнографија и несоодветна комуникација со детето од другите пријави и ја доставува до надлежното Министерство за внатрешни работи, чија сме, практично, продолжена рака. За жал, тие немаат доволно капацитет за борба против кибер насилството кое се демне од дигиталниот свет, а кадровската оспособеност за оваа област на криминалитетот во органите на кривичното правосудство е ниска. Работата на професионалци на СОС линијата помага да се отстранат содржините од интернет побрзо, додека полицијата ги реализира активностите во доменот на нивните законски надлежности и акции – рече Ефендиќ.
Според Срѓан Вујовиќ од организацијата „Save the Children”, не е познат точниот број на деца кои доживеале сексуална експлоатација или злоупотреба, ниту за територијата на БиХ ниту за која било друга земја. Високата стапка на неоткриени случаи ги направи регистрирани случаи од страна на полициските агенции само „загребување под површината“ во однос на вистинскиот број.
– Исто така, и при откривањето на некои од нив, приоритет станува заштитата на најдобрите интереси на детето или жртвата, која најчесто бара исклучување на јавноста, така што граѓаните би можеле да добијат погрешен впечаток дека сексуалната експлоатација и злоупотреба на деца не се присутни во БиХ. Напротив, резултатите од истражувањето спроведено во БиХ укажуваат на тоа дека децата се соочуваат со екстремно големи проблеми во дигиталната средина. Една студија спроведена на репрезентативен примерок за деца на возраст од 12 до 16 години во БиХ покажа дека секое седмо дете доживеало одредена форма на насилство – рече Вујовиќ.
Со текот на времето, интернетот станува сè попристапен дури и на улици, паркови, продавници … но, со самото тоа, децата се поизложени на потенцијалните предатори на Интернет.
– Денес и училиштата имаат бесплатен интернет, но поставките треба да се прилагодат така што учениците да немаат пристап до сè. Врсничкото насилството, сајбер булинг, предизвикување, провокација, споделување несоодветни содржини, порнографски фотографии … сè се тоа работи против кои треба да се бориме со цел интернет-опкружувањето да го направиме побезбедно за децата. Бидејќи луѓето не се ни свесни за бројот на случаи на напади врз деца заради сексуално искористување – вели Ефендиќ.
ФОТО: EPA / JIM HOLLANDER
